Obok problemów z opłacalnością produkcji rolnej czy niestabilnością rynku, w cieniu debat o Zielonym Ładzie i importach z Ukrainy, rozwija się na polskiej wsi zjawisko o bardziej subtelnym, ale nie mniej niszczącym charakterze – wypalenie zawodowe rolników. Artykuł Beaty Będzik, Sylwii Gołąb i Oliwii Będzik, opublikowany na łamach czasopisma „Wieś i Rolnictwo”, odsłania nie tylko skalę tego problemu, ale i jego wielowarstwowy charakter, łączący ekonomię, psychologię i politykę społeczną.
Rolnik jako pracownik wysokiego ryzyka
Autorzy pracy wskazują, że rolnicy należą do grupy szczególnie narażonej na chroniczny stres, co ma związek z charakterem ich pracy – zależnej od czynników pogodowych, rynkowych, a także od zmiennych polityk krajowych i unijnych. W odróżnieniu od pracowników etatowych, rolnicy nie mają ani stałych dochodów, ani stabilności zatrudnienia. Żyją w ciągłej niepewności: o plony, ceny, dopłaty, spłatę kredytów oraz o przyszłość gospodarstwa, które często stanowi dorobek pokoleń.
Do katalogu stresorów należą także: nadmierna biurokracja, pogarszający się wizerunek rolników w mediach, przemoc domowa, czy izolacja społeczna. Niekiedy te czynniki łączą się w „idealną burzę”, prowadzącą do głębokich zaburzeń nastroju, lęków, a nawet depresji².
Wypalenie – nie tylko problem psychiczny
Wypalenie zawodowe rolników ma swoje konsekwencje daleko wykraczające poza sferę indywidualną. Przekłada się ono na spadek wydajności pracy, pogorszenie jakości produktów, rezygnację z prowadzenia gospodarstw, a w dalszej perspektywie – na pogłębienie kryzysu demograficznego i ekonomicznego wsi. Jak zauważają autorki, wypalenie może skutkować nie tylko chorobami psychicznymi, ale też fizycznymi – od bezsenności po schorzenia przewlekłe.
Nie bez znaczenia jest również fakt, że zaburzenia zdrowia psychicznego wpływają na funkcjonowanie społeczne – mogą osłabiać więzi rodzinne, prowadzić do samotności, a nawet tragicznych decyzji. Problem ten, jak sugerują autorzy, pozostaje nadal marginalizowany w dyskursie publicznym, zwłaszcza w kontekście polskiej wsi, która często kojarzona jest raczej z konserwatywnymi wartościami niż z otwartością na tematy zdrowia psychicznego⁴.
Płeć, wiek, sukcesja
Wyniki cytowanych badań wskazują na interesujące różnice socjodemograficzne: to kobiety częściej odczuwają stres związany z niespodziewanymi zakłóceniami pracy, a osoby w wieku 51–64 lat są najbardziej narażone na wypalenie zawodowe. Młodsi rolnicy wykazują większą odporność, ale i oni nie są wolni od ryzyka. Warto również odnotować ochronny wpływ silnych więzi rodzinnych – rolnicy mieszkający z rodzicami lub teściami rzadziej deklarowali objawy wypalenia.
Z kolei problem sukcesji, często przemilczany, staje się kolejnym źródłem napięć. Niepewność co do tego, kto przejmie gospodarstwo, może prowadzić do poczucia bezużyteczności i braku sensu, co stanowi istotny czynnik ryzyka.
Co dalej?
Autorzy artykułu formułują kilka istotnych postulatów: konieczność dalszych badań nad zdrowiem psychicznym rolników, tworzenie systemów wsparcia (zarówno psychologicznego, jak i systemowego), a także konieczność zmiany wizerunku rolnika w przestrzeni publicznej. Kluczowe znaczenie ma tu identyfikacja grup podwyższonego ryzyka i kierowanie do nich adekwatnych działań prewencyjnych.
Jednocześnie wybrzmiewa pewien niepokój: czy w świecie, w którym dominują wskaźniki ekonomiczne, znajdzie się przestrzeń na „miękkie” interwencje? Czy możliwe będzie traktowanie zdrowia psychicznego jako dobra publicznego, a nie prywatnego problemu jednostki? Czy rolnik może być zarazem kimś słabym, potrzebującym pomocy?
Zamiast zakończenia
Nie jest to kolejna opowieść o niedochodowych plonach czy uciążliwych kontrolach ARiMR. To historia o samotności, przemęczeniu i przemilczeniach, które gnieżdżą się wśród pól, chlewów i biur z tabliczką „obszar specjalny”. Wypalenie zawodowe rolników – jeśli nie zostanie dostrzeżone i zaadresowane – może wkrótce stać się nie tylko kryzysem zdrowotnym, ale także systemowym.
Artykuł powstał na bazie: Będzik B., Gołąb S., Będzik O., Ryzyko wypalenia zawodowego wśród rolników, „Wieś i Rolnictwo”
źródło zdjęcia: https://pixabay.com/pl/photos/maszyneria-rolnik-uprawa-pola-8154964/