Nowy program WPR to nie tylko uprawa pomocowych urn na rosnące działania, ale żyzna gleba dla całego sektora. Dziesięć filarów, zaprojektowanych jak osprzęt ciągnika, ma wzmocnić rolnika, ziemię i wieś UE. Oto cele, które hodują przyszłość zrównoważonego rolnictwa.
Zapewnienie godziwych dochodów gospodarstw rolnych
Celem jest silniejsze wsparcie dla gospodarstw, by dochód rolnika nie był jak orka bez plonu – stabilny, porównywalny do innych zawodów i odporny na wietrzne rynkowe burze. W 2017 r. dochód rolniczy sięgał niespełna połowy dochodu w innych branżach; WPR chce to wyrównać.
Zwiększenie konkurencyjności
WPR siewa inwestycje i cyfryzuje rolnictwo, by każde pole i każde gospodarstwo zyskały wydajność i przewagę konkurencyjną – jak pestycydowa ochrona przed chwastem spadku jakości.
Poprzez wsparcie inwestycyjne z funduszu rozwoju obszarów wiejskich (EAFRD), WPR zainicjowała modernizację prawie 400 000 gospodarstw w UE.
Poprawa pozycji rolników w łańcuchu żywnościowym
Rolnik nie może być tylko przedpolem tortu – musi dostać należną część wartości. WPR wspiera gospodarczą współpracę, zwiększa przejrzystość rynku i walczy z nieuczciwymi praktykami handlowymi.
W Planie Strategiczny (PS) dla WPR kluczowym celem trzecim jest zwiększenie udziału rolników w wartości dodanej produktu. Chodzi o ograniczenie ich roli jedynie jako producentów surowców, a wzmocnienie ich udziału w zyskach z sprzedaży i przetwarzania.
Rolnicy mają zachętę, by lokować swój biznes w Producenckich Organizacjach (PO) i Stowarzyszeniach PO (APO) – grupach, które wspólnie negocjują, magazynują i sprzedają zbiór.
Unia finansuje programy operacyjne POs – docelowo nawet 760 000 gospodarstw w UE ma być członkami PO/APO m.in. w sektorze mleka, zbóż czy owoców (po stronie polskiej również dotacje dla PO w ramach PS WPR).
Przeciwdziałanie zmianie klimatu
Pola UE mają działać jak naturalne pochłaniacze dwutlenku węgla – rolnictwo ma ograniczać emisje, zwiększać sekwestrację i promować źródła odnawialne.
WPR 2023–2027 (Cel Strategiczny 4) zmusza do ograniczeń emisji gazów cieplarnianych i zwiększenia sekwestracji węgla w glebie i biomasy poprzez praktyki takie jak płodozmian, agroforestry czy wprowadzanie trwałych użytków zielonych.
Dbanie o środowisko
Gleba, woda i powietrze to kapitał wiejski – WPR promuje rolnictwo niskoemisyjne, ograniczające chemię i chroniące środowisko naturalne.
Rolnictwo niskoemisyjne to fundament tej polityki: przez ekoschematy (eco‑schemes) dostępne z 25% budżetu płatności bezpośrednich / filaru I, rolnicy są wynagradzani za praktyki jak rolnictwo ekologiczne, agroekologia, rolno‑klimatyczne systemy węglowe oraz ograniczenie nawozów i troska o dobrostan zwierząt.
WPR wymaga, by gospodarstwa spełniały minimalne normy ochrony środowiska (GAEC) i prawa unijnego (SMR), np. obowiązkowe bufory przy ciekach, płodozmian, zakaz nadmiernego nawożenia – inaczej dopłaty zostają obniżane.
Zachowanie krajobrazów i różnorodności biologicznej
Różnorodność biologiczna to rolnicze dziedzictwo – WPR wspiera zachowanie siedlisk, drzew, łąk i opatruje krajobraz wsparciem EFRŻ.
Budżet EFRŻ na lata 2021–2027 wynosi ok. 95,5 mld EUR, w tym 8,1 mld z funduszu Next Generation EU – środków zarzuconych po kryzysie COVID‑19, co urosło do wysokości budżetu jak dobrze zasiany ratunek po suszy.
Fundusz jest współfinansowany przez każde państwo członkowskie, dzięki czemu realna pula wsparcia może urosnąć o 30–40% co do publicznych źródeł krajowych (zgodnie z planem strategicznym WPR) – to jak przyoranie krajową dotacją dla plonu ziarna.
Wsparcie wymiany pokoleń
WPR stawia na młode pokolenie – kapitał młodego rolnika to inwestycja w trwały rozwój. Program ułatwia start dla rolników poniżej 36–40 lat, wspierając sukcesję i działalność gospodarczą. Warto podejmować inicjatywy, które zachęcają młode osoby do rozpoczęcia kariery rolnika.
Dynamiczny rozwój obszarów wiejskich
Wieś nie chce być zapomniana – WPR promuje aktywność, zatrudnienie kobiet, rozwój lokalny i agroekonomię o obiegu zamkniętym, czyli system zarządzania gospodarstwem, w którym odpady rolne i pozostałości po produkcji stają się z powrotem wartościowymi zasobami – podobnie jak resztki pożniwne zamieniają się w nawóz, a słoma wraca do pola w formie biomasy.
Główna idea to maksymalne wykorzystanie surowców i minimalizacja strat, tak by środowisko obdarowane plonem rolniczym nie musiało ponownie „użyźniać gleby” poprzez emisję czy odpady. Taki model wzoruje się na naturalnych cyklach biologicznych, odzyskując substancje odżywcze, wodę i energię, a jednocześnie rozbraja liniowe „weź‑zużyj‑wyrzuć”.
Ochrona jakości żywności i zdrowia
Europejskie produkty rolnicze mają być bezpieczne i pełnowartościowe. WPR wspiera ograniczenie antybiotyków w hodowli, zwiększa standardy żywności i promuje dobrostan zwierząt.
Ok. 6,3 mld EUR z unijnego budżetu CAP (2023–27) zostało przeznaczone na dobrowolne ekoschematy i działania rozwojowe, które wspierają rolników: inwestycje w nowoczesne systemy chówu, lepsze warunki bytowe zwierząt, i szkolenia zmniejszające potrzebę antybiotyków w stadach. Ma to objąć ok. 23% jednostek hodowlanych w UE.
Promowanie transferu wiedzy i innowacyjności
Rolnik XXI wieku potrzebuje doradztwa, badań i najnowszych technologii. WPR wspiera szkolenia, systemy doradcze i korzystanie z wyników AKIS.
AKIS (Agricultural Knowledge & Innovation Systems) to system współdziałania: od rolnika, przez doradców, badania naukowe, instytucje publiczne, po podmioty prywatne – wszystkie wymieniają się wiedzą, technologią i praktycznymi rozwiązaniami na rzecz zrównoważonego rolnictwa. PR 2023–27 wymaga od krajów członkowskich włączenia doradztwa rolniczego do AKIS.
Anna Miller